Afazja i zaburzenia mowy — przyczyny i objawy

Afazja to nie tylko utrata umiejętności mówienia. To złożone zaburzenie, które dotyka wielu aspektów komunikacji, utrudniając lub uniemożliwiając swobodne wyrażanie myśli i rozumienie otaczającego świata. Choć niewidoczna na pierwszy rzut oka, afazja może mieć ogromny wpływ na życie osoby nią dotkniętej, izolując ją od społeczeństwa i ograniczając jej niezależność.

W tym artykule przyjrzymy się bliżej przyczynom i objawom afazji, odkrywając różne rodzaje tego zaburzenia takie jak dyzartria i wpływ, jaki ma ono na życie pacjentów. Dowiedzmy się, jak można pomóc osobom z afazją i jakie są dostępne metody terapii i rehabilitacji. Pamiętajmy, że za każdą afazją stoi człowiek, który pragnie być usłyszany i zrozumiany. Poznając tę niepełnosprawność, możemy budować mosty porozumienia i tworzyć bardziej inkluzywne społeczeństwo.

Fot. www.afazja.eu/

Co to jest Afazja?

Czym jest afazja? To zaburzenie mowy polegające na rozpadzie systemu językowego człowieka, który wcześniej już ten system opanował. Afazja dotyczy uszkodzeń mózgowych i występuje zarówno u dorosłych jak i u dzieci. Mózg i mowa to pojęcia sprzężone w naszym organizmie. W mózgu zlokalizowane są ośrodki odpowiadające za różne funkcje, w tym język.Takie ośrodki zlokalizowane są w korze mózgu, oraz strukturach podkorowych, ponadto w mózgu istnieją pętle informacyjne odpowiadające za przepływ informacji z jednego ośrodka do drugiego. W momencie gdy któryś z tych ośrodków ulegnie zniszczeniu lub dojdzie do przerwania łączności między nimi, mechanizm powstawania zostaje cofnięty i dochodzi do zaburzeń polegających na utracie możliwości porozumiewania się za pomocą języka. Dotyczy to zarówno nadawania (tworzenia i produkowania) mowy jak i jej odbioru (rozumienia).  Język potrzebny jest nam do komunikacji, a w afazji rozpadowi ulega właśnie kompetencja komunikacyjna, czyli zdolność posługiwania się danym językiem. Rodzaj zaburzenia funkcji językowych uzależniony jest od miejsca uszkodzenia mózgu. W większości jest to lewa półkula mózgu, gdyż w niej zlokalizowane są ośrodki odpowiedzialne za mowę u większości pacjentów.

Fot. www.afazja.eu/

Jakie są najczęstsze przyczyny afazji?

Afazja jest przede wszystkim konsekwencją uszkodzenia mózgu, najczęściej lewej półkuli, odpowiedzialnej za funkcje językowe. Do najczęstszych przyczyn należą:

• Udar mózgu: Niedokrążenie lub wylew krwi czyli mówiąc ogólniej udar mózgu u to najczęstsza przyczyna afazji. Może ona dotknąć każdego, niezależnie od wieku, ale ryzyko wzrasta wraz z wiekiem i u osób z czynnikami ryzyka, takimi jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca czy hiperlipidemia. Niedokrwienne udary mózgu są najczęstszym rodzajem, stanowiącym około 80% wszystkich przypadków, a więc afazja po udarze jest najbardziej typową.
• Urazy głowy: Silne uderzenia w głowę, np. w wyniku wypadku komunikacyjnego, upadku czy urazu sportowego, afazja objawia się wtedy w skutek uszkodzenia obszarów mózgu odpowiedzialnych za mowę.
• Guzy mózgu: Zarówno łagodne, jak i złośliwe nowotwory mózgu mogą uciskać lub niszczyć obszary mózgu związane z językiem, powodując afazję.
• Choroby neurodegeneracyjne: Choroby takie jak Alzheimera, Parkinsona czy otępienie czołowo-skroniowe mogą stopniowo niszczyć neurony w mózgu, co w niektórych przypadkach prowadzi do afazji.
• Inne przyczyny: Rzadziej afazja może być wynikiem infekcji mózgu, ropni mózgu lub innych schorzeń neurologicznych.

Fot. www.afazja.eu/

Jakie są objawy afazji?

Warto pamiętać, że zaburzenie to nie jest jednorodne. Oznacza to, że objawy afazji różnią się w zależności od rodzaju i rozległości uszkodzenia mózgu. Do najczęstszych symptomów należą problemy z rozumieniem mowy (afazja recepcyjna), takie jak trudności z interpretacją wypowiedzi, nawet prostych poleceń, niemożność rozpoznawania znanych słów i wyrażeń, kłopoty z podążaniem za rozmową i poczucie zagubienia w konwersacji.

Z kolei zaburzenia funkcji językowych (afazja ekspresyjna) obejmują trudności z doborem słów, błędne rozumienie wypowiedzi, używanie niepoprawnych gramatycznie zdań, mowę niewyraźną, wolną lub chaotyczną, pomijanie słów lub zastępowanie ich nieprawidłowymi oraz niemożność nazwania przedmiotów. Dodatkowo, afazja objawia się często trudnościami z czytaniem i pisaniem, liczeniem, pamięcią, koncentracją, wzrokiem, słuchem, połykaniem i ruchem.

Należy pamiętać, że osoba z afazją może mieć problem z jednym lub kilkoma spośród wymienionych objawów. Zaburzenia świadomości, czy zaburzenia realizacji to tylko niektóre z nich. Co ważne nasilenie i rodzaj zaburzeń mogą się zmieniać w czasie. Prawidłowa diagnoza afazji i określenie jej rodzaju jest kluczowe dla dobrania odpowiedniej terapii i metod rehabilitacji. Jeśli Ty lub ktoś bliski doświadcza problemów z komunikacją, skontaktuj się z logopedą lub neurologiem, aby uzyskać profesjonalną pomoc.

Skutki afazji

Ponieważ afazja dotyczy uszkodzeń mózgowych, problemy komunikacyjne na linii mózg i mowa, to jedna z głównych trudności, z jakimi borykają się osoby z afazją. Mogą mieć one problemy z rozumieniem mowy ustnej i pisemnej, produkcją mowy, a także czytaniem i pisaniem. Te ograniczenia utrudniają im komunikację w codziennych sytuacjach, prowadząc do frustracji i izolacji społecznej.

Oprócz problemów z komunikacją, afazja może powodować również zaburzenia funkcjonowania (poznawcze). Dotyczy to min. pamięci, koncentracji uwagi, logicznego myślenia i rozwiązywania problemów. Równie częstym towarzyszem afazji są zaburzenia emocjonalne. Lęk, depresja, frustracja, złość i niskie poczucie własnej wartości to tylko niektóre z emocji, z którymi borykają się osoby z tym schorzeniem. Podobnie skutki psychospołeczne afazji, Towarzyszy temu utrata zdolności do wykonywania codziennych czynności, a tym samym utrata niezależności. Mogą mieć również problemy w pracy i szkole, a także pogorszenie relacji rodzinnych i społecznych. Ograniczone możliwości rozwoju osobistego i zawodowego to kolejne konsekwencje afazji, które mogą mieć negatywny wpływ na jakość życia.

Oprócz wymienionych wyżej problemów, afazja poudarowa może powodować również problemy fizyczne, takie jak zmęczenie, osłabienie, zaburzenia towarzyszące np. snu i bóle głowy. Ciężkość skutków afazji zależy od wielu czynników, takich jak rodzaj i rozległość uszkodzenia mózgu, a także indywidualne predyspozycje pacjenta. Wczesna diagnoza i odpowiednia terapia mogą pomóc w znacznym stopniu złagodzić objawy afazji i poprawić jakość życia osoby dotkniętej tym schorzeniem.

Rodzaje afazji w praktyce

Najprostszą klasyfikacją pozwalającą sklasyfikować występujące deficyty jest podział afazji ze względu na objawy. Wyróżnia się afazję ruchową (motoryczną) gdzie dominującym deficytem są zaburzenia produkowania mowy, chory myli słowa, zamienia sylaby i fonemy w słowach, nie potrafi ich wypowiedzieć pomimo, że wie co chce powiedzieć. Cechy afazji ruchowej wiążą się bezpośrednio to z niemożnością tworzenia zdań, a co za tym idzie wypowiedzi. Drugim rodzajem jest afazja czuciowa ( afazja sensoryczna) gdzie dominuje zaburzenie rozumienia mowy pomimo zachowanego słuchu fizycznego. Pacjent odbiera mowę jako ciąg dźwięków nie mających żadnego znaczenia, sam wypowiada się płynnie lecz jego wypowiedź jest nielogiczna, stosuje słowa nie mające pokrycia w tym co chce przekazać, tworzy swoiste neologizmy tj. wymyślone wyrazy, zastępuje wyrazy innymi nie mającymi związku semantycznego przez co jego wypowiedź jest niezrozumiała dla odbiorcy. Obie te afazje często występują razem w postaci afazji mieszanej (afazja czuciowo-ruchowa). Możemy jeszcze wyróżnić afazję globalną (afazja całkowita) gdzie pacjent pozbawiony jest zupełnie możliwości komunikowania się, może wypowiadać jedynie pojedyncze słowa, czy dźwięki. Afazja różni się jednak nie ma wpływu na funkcjonowanie intelektualne chorych i nie wiąże się z upośledzeniem umysłowym, dlatego ważne aby pacjenta traktować jak osobę dorosłą dotkniętą chorobą.

Poza klasyczną klasyfikacją wyróżnia się także osobną kategorię jaką jest afazja dziecięca. Afazja u dziecka to także zaburzenie nabytych funkcji językowych oraz poważny problem, który może znacząco utrudniać jego codzienne funkcjonowanie. Na szczęście, dzięki odpowiedniej terapii i wsparciu, mali pacjenci mogą pokonać te trudności i odzyskać radość z komunikowania się. Diagnoza u najmłodszych stawiana jest na podstawie obserwacji dziecka, wyników badań neurologicznych i logopedycznych. Wczesne rozpoznanie i rozpoczęcie terapii są kluczowe dla rokowania afazji u dziecka.

Fot. www.afazja.eu/

Jak zapobiegać udarom? Diagnostyka afazji

Postawienie prawidłowej diagnozy afazji jest niezwykle istotne dla dobrania odpowiedniej terapii i metod rehabilitacji. Proces diagnostyczny obejmuje szereg badań i testów przeprowadzanych przez neurologa i logopedę. Na podstawie zebranych informacji specjaliści określają rodzaj afazji, jej nasilenie i towarzyszące deficyty. Dokładna diagnoza pozwala na opracowanie indywidualnego planu terapii dostosowanego do indywidualnych potrzeb.

Badanie neurologiczne: Lekarz ocenia stan neurologiczny pacjenta, wykluczając inne schorzenia mogące powodować objawy przypominające afazję.

Badania obrazowe mózgu: Tomografia komputerowa (TK) lub rezonans magnetyczny (MRI) to skuteczne narzędzie diagnozowania, które pozwala na zobrazowanie mózgu i określenie lokalizacji oraz rozległości uszkodzenia.

Testy językowe: Logopeda przeprowadza ćwiczenia logopedyczny i szereg testów oceniających różne aspekty języka, takie jak rozumienie mowy, produkcja mowy, czytanie i pisanie.

Ocena funkcji poznawczych: W zależności od potrzeb, mogą zostać przeprowadzone dodatkowe badania oceniające pamięć, koncentrację, uwagę, orientację w czasie i przestrzeni

Afazja a dyzartria? Czym więc afazja różni od innych kłopotów z porozumiewaniem się?

Afazja a dyzartria to dwa często mylone ze sobą zaburzenia mowy, jednak różnią się one zarówno przyczyną, jak i objawami. Afazja jest wynikiem uszkodzenia mózgu w obszarach odpowiedzialnych za przetwarzanie języka. Osoby z afazją mogą mieć trudności z rozumieniem mowy, mówieniem, czytaniem lub pisaniem. Mogą również mieć problemy z doborem słów lub formułowaniem zdań. Dyzartria natomiast jest zaburzeniem motorycznym, które utrudnia kontrolowanie mięśni używanych do mowy. Osoby z dyzartrią mogą mówić niewyraźnie, wolno lub z wysiłkiem. Mogą również mieć problemy z koordynacją ruchów ust, języka i gardła. Ważne jest, aby prawidłowo zdiagnozować przyczynę zaburzeń mowy, ponieważ leczenie afazji i dyzartrii różni się. W przypadku afazji terapia może skupiać się na poprawie rozumienia mowy, mówienia, czytania lub pisania. W przypadku dyzartrii terapia może skupiać się na poprawie kontroli mięśni używanych do mowy.

Fot. www.afazja.eu/

Terapia afazji: jak pomóc w codziennym funkcjonowaniu osobie po udarze mózgu?

Terapia zaburzeń mowy polega na początku od zdiagnozowania rodzaju afazji i towarzyszących deficytów za pomocą różnych testów, obserwacji i wywiadu. Ważne aby określić jakie funkcje i umiejętności zostały zachowane i na jakim poziomie zachowana jest neuroplastyczność mózgu aby można to wykorzystać na początku rehabilitacji. W zależności od głębokości zaburzeń walczymy o pełen lub częściowy powrót utraconych funkcji, który pozwoli pacjentowi poprawić jakość komunikacji, a tym samym komfort życia. Rehabilitacja afazji to długotrwały proces, który wymaga zaangażowania zarówno pacjenta, jak i jego rodziny. Regularne ćwiczenia logopedyczne i stosowanie się do zaleceń logopedy są kluczowe do osiągnięcia poprawy. Dużo zależy także od wsparcia emocjonalnego i współpracy rodziny. Komuś kto choruje na afazję taka pomoc przyda się ogromnie. Pamiętaj także, że im szybciej zostanie postawiona diagnoza i rozpoczęta terapia afazji, tym większe szanse na odzyskanie sprawności językowej i rokowania afazji podczas codziennego funkcjonowania.

Leczenie afazji w praktyce

Metody i techniki są dostosowywane do indywidualnych potrzeb i możliwości pacjentów. Poza indywidualną terapią warto wspomnieć o terapii grupowej, którą wykorzystujemy w naszym Stowarzyszeniu, ma ona dodatkowo podłoże psychologiczne. Pacjent nie czuje się samotny w swojej chorobie, widzi, że inni też zmagają się z podobnymi problemami, pacjenci wspierają się nawzajem, panuje przyjazna ciepła atmosfera, pacjenci muszą do nas przyjechać i opuścić swój bezpieczny azyl domowy, niektórzy pacjenci przyjeżdżają sami innych przywożą na zajęci bliscy, uczą się samodzielności i kontaktu z innymi, zaczynają nabierać wiary, że zaburzenia języka nie wykluczają ich z kontaktów społecznych co jest dla człowieka bardzo ważnym aspektem życia. Terapia zaburzeń mowy poprzez chociażby ćwiczenia logopedyczne to proces długi, lecz często sprawia, że rokowania pacjenta wzrastają umożliwiając mu prowadzenie życia choć w pewnym stopniu zbliżonego do tego sprzed choroby.

Dowiedz się więcej o tym jak pomagać i zapobiegać udarom: